Ontwikkelingen HSL-Zuid in beeld gebracht

De Nederlandse Staat is in zeven verschillende rollen betrokken bij de Hogesnelheidslijn-Zuid. Vier van deze rollen worden toegelicht in de publicatie Hogesnelheidslijn-Zuid: een rapportage in beeld, dat de Algemene Rekenkamer op 1 juli 2014 uitbrengt. In deze publicatie wordt op grafische wijze verbeeld welke ontwikkelingen zich sinds 1994 met deze spoorvoorziening hebben voorgedaan. In die periode is het projectbudget toegenomen van Euro 3,4 miljard (prijspeil 1995) naar Euro 7,3 miljard (prijspeil 2013).

De Algemene Rekenkamer heeft de afgelopen jaren diverse onderzoeksrapporten gepubliceerd over deze hogesnelheidslijn die Amsterdam verbindt met Brussel en speciaal gebouwd is om reizigers in snelle treinen (tot 300 km per uur) te vervoeren. Eerdere rapporten gingen over de contractering, de aanleg en de voorbereiding van de exploitatie van de HSL-Zuid. Met de jongste publicatie wordt beoogd een totaaloverzicht te geven door op grafische wijze inzicht in een aantal deelonderwerpen te geven. Het accent ligt op de exploitatie van de spoorlijn en de uiteenlopende rollen van de Staat daarbij. Het gaat om de rollen van het Ministerie van Infrastructuur en Milieu (IenM): verleende de vervoersconcessie; sloot contracten voor de aanleg en het onderhoud van deze lijn; onderhandelde met de Belgische partijen. Verder wordt de rol belicht van het Ministerie van Financiën, dat de staatsdeelneming NV Nederlandse Spoorwegen beheert.
De rapportage bevat geen conclusies en aanbevelingen. Het is aan de Tweede Kamer aangeboden, zodat de parlementaire enquêtecommisie Fyra gebruik kan maken van de overzichten.

De Staat heeft in 2001 een concessie toegekend aan vervoerder High Speed Alliance (HSA is voor 95 % in handen van NS) om de hogesnelheidslijn te berijden. Tussen 2003 en 2011 dreigde voor HSA drie keer faillissement. De uitvoering van de concessie is in 2013 in gevaar gekomen na problemen met de in Italië gebouwde V250-treinen ('Fyra').

De vergoeding die HSA de Staat betaalt voor het gebruik van de spoorlijn is bijgesteld ten opzichte van de oorspronkelijke afspraak. De oorspronkelijke raming voor de door de Staat te ontvangen gebruiksvergoeding voor de periode 2006-2021 bedroeg Euro 2 miljard (prijspeil 2000). De actuele raming van het Ministerie van IenM van de gebruiksvergoeding bijgesteld naar Euro 1,8 miljard voor de periode 2009-2028 (prijspeil 2013). De rapportage van de Algemene Rekenkamer geeft inzicht in de wijzigingen die zich tussentijds in de raming hebben voorgedaan, waaronder de verlaging van de gebruiksvergoeding met Euro 1,1 miljard (prijspeil 2010) naar aanleiding van het onderhandelakkoord tussen de Staat en HSA van eind 2011.
Per 1 januari 2015 worden de concessies voor de HSL-Zuid en het hoofdrailnet samengevoegd. De NS wordt de concessiehouder tot 2025.

De Staat betaalt het consortium Infraspeed sinds 2006 een vergoeding om de HSL-Zuid te onderhouden en beschikbaar te stellen. Infraspeed dekt uit deze vergoeding haar kosten en verdient geleidelijk de gedane investeringen voor de aanleg van deze spoorlijn terug. Dit contract met Infraspeed loopt tot 2031. Door verschillende oorzaken is deze beschikbaarheidsvergoeding in de loop van de jaren gestegen; oorspronkelijk was Euro 3,1 miljard geraamd voor de hele periode, inmiddels houdt IenM in de meerjarenraming rekening met bijna Euro 3,6 miljard.

Nederland en België sloten in 1996 een verdrag om samen te werken bij de aanleg van de HSL-Zuid. De samenwerking tussen HSA en de Belgische spoorvervoerder NMBS is in 2012, tien jaar na planning, tot stand gekomen. In 2001 werd gedacht dat beide hoofdsteden met 32 hogesnelheidstreinen per dag bediend zouden worden. Dat werd later teruggebracht tot de helft en viel in 2013 terug tot nul door het uit dienst nemen van de V250-treinen. Sinds november 2013 rijden de vervoerders alleen nog met Thalys-treinen en intercity's op dit traject.